Իմ բնօրրան Խաշուտ
Մենության մեջ ու խավարում ` կարծես խռով, դարձել է հաց առանց աղի,
` առանց մանուկ, ` առանց հույսի,
ալպիական այս `առանց հանդվոր, յայլաները` առանց յայլվոր,
ծխնելույզներ` առանց ծխի ու օջախներ` առանց կրակ,
շուրջբոլորը փակված `վեհ, հոյակերտ, հպարտ, մաքուր,
բայց դե բացող մի պարզ ձեռքի, մանկան ճչի:
Կար ժամանակ, երբ այս գյուղում կար հարսանիք,կնունք, ծնունդ,
պարզ մարդկային աչքալուսանք, ամանորյա շնորհավորանք ու հարևան մարդկանց հավաք.
Ծուխ կար հելնող օջախներից, ու ծխի հետ քաղցր բուրմունք,
չարաճճի մանուկների ծիծաղ ու լաց, տարեցների խորհուրդ, խրատ,
գյուղին վայել առավոտվա բարի զարթոնք` պարզ աղմուկով,
ոչխարների ու կովերի անմեղ բառաչ,աքլորների զնգուն կանչով բարի արև
ու արևի բարի լույսով մեղմ ջերմացած,վարած հողի քուլա-քուլա վեհ բուրմունքի անվերջ քանակ:
Իսկ թե հիմա ինչ է դարձել, մե'ղա, մե'ղա. , ,
այցվոր չունի, քանզի այցելելու էլ ուժ չունի,
Այս մեծ շենքն էլ մեր մնացել է առանց սանի,
էլ, խեղճ ու մոլոր, ում խրատի,
քանզի ինքը խրատվելու ու մարդկային պարզ խոսքերի կարիք ունի:
Այս մեկն էլ տես ձմռան ցրտին մի դույլ ջրի կարիք ունի,
իսկ թե նրա որդին որտեղ, ինչ է անում, ում ջրաղացին է ջուր լցնում:
Ահա նորից այս ուշ ժամին հնչեց. այն ծեր կինն էր, մե'ղա քեզ, տե'ր,
թող այս մեկն էլ քո գթությամբ դասավորվի քո աջ կողմում,
քանզի խեղճ էր ու մոռացված, բայց թե խաչն իր` մարդավայել ու անխռով մինչ վերջ կրած:
Թող չար լեզուս քարին կպչի, գյուղս շիրիմ է դառնում
իսկ վեհ գործը պահապանի այս ստանձնում:
Մ. Գրիգորյան
Ըստ այդմ էլ կայքը պատրաստելիս նախ համառոտակի կներկայացնենք Կարին-էրզրում քաղաքի, նահանգի, նրա Թորթում գավառի և այնտեղ գտնվող Խաշուտ գյուղի պատմական անցյալը, 1830 թվականին Արևմտյան Հայաստանի մի շարք շրջանների բնակչության զանգվածային գաղթը, հատկապես դեպի Ախալցխա: Կփորձեմ նկարագրել գյուղի առաջին տոհմերի ու գերդաստանների կյանքն ու ապրելակերպը, ինչպես նաև պահպանած ազգային ավանդություններն ու սովորույթները, կրոնական տոներն ու ծեսերը, նրանց կենցաղը, խոհանոցը, արհեստները և այլն:Այստեղ խոսվում է նաև հայ, ռուս և վրացի ժողովուրդների դարավոր բարեկամության, խաշուտ-աբաթխևցիների՝ հարևան գյուղերի ու շրջկենտրոն Ախալցխայի բնակչության, ինչու չէ, նաև աշխարհի հետ ունեցած սերտ, բարի դրացիական կապերի մասին:
Կարծում եմ, որ մեծ կլինի այս կայքի նշանակությունր այն առումով, որ նա հանդես է բերում ճանաչողական կարևորագույն արժեք: Յուրաքանչյուր խաշուտ-աբաթխևցի հյուրընկալելով այս փոքրիկ անկյունը, նախ կտեսնի ինքն իրեն, կապրի ու կհիշի իր անցյալն ու ներկան: Իսկ ովքեր ապրում են նրա սահմաններից շատ հեռու, այս ընդարձակ աշխարհի տարբեր քաղաքներում ու ավաններում, մտքի թևերով կսավառնեն դեպի հարազատ եզերքր, կիմանան ու խորապես կճանաչեն իրենց հայրենի գյուղի՝ այդ բնօրրանի անփոխարինելի գեղեցկությունները՝ նրա կանաչ լեռներն ու խոր-խոր ձորերը, արգավանդ դաշտերն ու բերքառատ պտղատու այգիներր, կհիշեն հարազատ բնաշխարհում, ամառվա շոգից ծարավը հագեցնող "Պաղ աղբյուրի", "Մեքոյին", "Ադոյի", "Քռչին" աղբյուրների արցունքի նման պարզ ու վճիտ ջրերը, Բալանին ձորը, Սիմոնին ղռաճը, Վալու և Նոխրեբու կոնդերը, Ուզում թումբը, ճոճերը, Մքայլենց քուռչը, Ձորին բախչեն, Յադոյենց կակալները, Յայլին դյուզը, Փարախու յայլեն և այլն: